عدم حضور مستخدم در محل کار می تواند با مجوز (موجه) و یا اینکه بدون مجوز(غیر موجه) باشد ما در این نوشته ابتدا بحث عدم حضور در محل کار با مجوز که تحت عناوین مرخصی استحقاقی، استعلاجی، بدون حقوق و مرخصی ساعتی (کمتر از یک روز)مطرح می شود را مورد بررسی قرار خواهیم داد و در پایان وضعیت غیبت غیر موجه را از لحاظ مقررات و قوانین موجود مطرح می کنیم.
 

*مرخصی استحقاقی و شرایط نحوه** **و مدت استفاده از آن*

الف)مبنای قانونی
1)بر اساس مفاد ماده 47 قانون استخدام کشوری و ماده 24 مقررات استخدامی
شرکتهای دولتی مستخدمین رسمی یا ثابت سالی یک ماه حق مرخصی با استفاده از
حقوق و مزایای شغل و فوق العاده های مربوط را دارند.
2)به موجب ماده 2 قانون جذب نیروی انسانی به مناطق محروم و دورافتاده و
مناطق جنگی مصوب 7/12/1367 مجلس شورای اسلامی و آیین نامه اجرایی مربوط به
مستخدمینی که در مناطق موضوع این قانون در دستگاههای مشمول قانون استخدام
کشوری و مقررات استخدامی شرکتهای دولتی خدمت می نمایند، علاوه بر مرخصی
استحقاقی روزانه موضوع ماده 47 قانون استخدام کشوری و ماده 24 مقررات
استخدامی شرکتهای دولتی به نسبت مدت خدمت در نقاط مذکور حق استفاده از یک
ماه مرخصی در ازای هر سال خدمت در دستگاه ذیربط دارد و در صورتی که مستخدم
از تمام یا قسمتی از این مرخصی استفاده ننماید، حقوق و فوق العاده های
مربوط در خاتمه سال تقویمی به وی پرداخت خواهد شد و مستخدمینی که در مشاغل
آموزشی خدمت می کنند به ازای خدمت در یک سال تحصیلی برای استفاده از مرخصی
موضوع ماده فوق از حقوق و فوق العاده های مربوط استفاده می نماید. این
مرخصی قابل ذخیره نمی باشد.
3)به موجب تبصره 1 ماده 3 قانون ترویج تغذیه با شیر مادر و حمایت از مادران
در دوران شیردهی مصوب 22/9/1374 مجلس شورای اسلامی، مادران شیرده پس از
شروع به کار مجدد در صورت ادامه شیردهی تا 3 فرزند می توانند حداکثر تا
بیست ماهگی کودک روزانه یک ساعت از مرخصی استحقاقی (بدون کسر از مرخصی
استحقاقی) استفاده کنند.
4)بر اساس مفاد ماده 17 آیین نامه مرخصیها تعطیلات فصلی مستخدمین رسته
آموزشی و یا دیگر مستخدمینی که از این نوع تعطیلات استفاده می کنند تا
میزان یک ماه در سال به حساب مرخصی آنان در همان سال منظور می شود.

ب)نحوه درخواست مرخصی و شرایط استفاده
1)استفاده از مرخصی استحقاقی موکول به تقاضای کتبی مستخدم و موافقت کتبی
رئیس واحد مربوط و در صورت غیاب، معاون وی می باشد(منظور از رئیس واحد مدیر
واحدی است که اختیار اخذ تصمیم در این خصوص از طرف وزیر یا رئیس موسسه به
وی تفویض گردیده است).
2)هر کارمند موظف است از مرخصی خود در هر سال استفاده نماید و دستگاه نیز
باید ترتیبی اتخاذ نماید که امکان استفاده از مرخصی استحقاقی مستخدم فراهم
گردد.
3)هرگاه رئیس اداره بنا به مصالح اداری با تقاضای مرخصی مستخدم از جهت مدت
یا زمان موافقت نکند اعطای آن باید به زمان دیگری که از تاریخ مورد تقاضای
اولیه وی پیش از شش ماه فاصله نداشته باشد موکول گردد.
4)پس ازموافقت با مرخصی،مستخدم باید از آن استفاده نماید مگر اینکه حسب
ضرورت رئیس واحد مربوط وی را بکار دعوت نماید.
5)تمدید مرخصی با درخواست کتبی مستخدم وموافقت کتبی رئیس ذیربط صورت گیرد.
که دراین صورت تاریخ شروع مرخصی بلافا صله بعد از انقضای مرخصی قبلی خواهد
بود و مستخدم مکلف است در پایان مرخصی در پست خود حاضر شود .
6)مدت ونحوه استفاده مرخصی بانوان که از طریق نیمه وقت استفاده
میکنندهمانند کارمندان تمام وقت میباشد .
7)در صورتیکه مستخدم در زمان مرخصی دچار بیماری شود می تواند از مرخصی
استعلاجی استفاده نمایدو دراین صورت باقی مانده مرخصی استحقاقی در خواستی
ذخیره میشود.
8)مرخصی استحقاقی از نخستین ماه خدمت وبه نسبت مدت خدمت به مستخدم تعلق میگیرد.
9)مرخصی کمتر از یک روز (ساعتی)جز مرخصی استحقاقی محسوب می گردد.
10)مرخصی کمتر از یک روز نمی تواند کمتر از یک ساعت و از مجموع دوازده روز
در سال تجاوز نماید، به استثنای بانوان شیرده که فرزندان آنان از شیر مادر
استفاده می کنند. ایشان می توانند تا هنگام دو سالگی فرزند شیرخوار خود، از
مرخصی ساعتی تا سقف مرخصی استحقاقی سالیانه به اضافه مرخصی ذخیره استفاده
نمایند.
11)در اعطای مرخصی استحقاقی روزانه باید حداقل یک روز غیر تعطیل وجود داشته
باشد.
12)مرخصی کمتر از یک روز با توجه به ساعات کار روزانه ورزاتخانه یا موسسه
دولتی مربوط محاسبه می گردد.
13)در احتساب مرخصی روز، ماه، سال مطابق تقویم رسمی است.
14)در مرخصی روزانه ماه 30 روز حساب می گردد.
15)روزهای تعطیل که بین مدت مرخصی استحقاقی واقع می گردد جز مدت مرخصی
محسوب می‌شود.
16)پرداخت حقوق و فوق العاده های مدت مرخصی قبل از مرخصی ممنوع است.
17)عدم حضور(غیبت) مستخدم در پست خود به نحوی که مدت آن از سه روز تجاوز
ننماید. با ارایه مدارک مثبته و تشخیص صحت و سقم ادعا توسط رئیس اداره، حسب
موارد زیر می تواند مرخصی استعلاجی یا مرخصی استحقاقی تلقی گردد و در این
ارتباط حکم مرخصی مربوط صادر گردد.
17-1)بیماری مستخدم
17-2)صدمات ناشی از حوادث که بر او یا پدر یا مادر یا همسر یا فرزندان او
وارد آمده باشد.
17-3)بیماری شدید پدر یا مادر یا همسر یا فرزندان
17-4)فوت همسر یا اقربای نسبی و سببی تا طبقه سوم
17-5)دارا شدن فرزند
17-6)ازدواج او و فرزندانش
17-7)احضار مستخدم توسط مراجع قضایی برای ادای شهادت و انجام تحقیقات
18)کارگزینی دستگاهها مکلفند در فروردین ماه هر سال مدت مرخصی استحقاقی
ذخیره شده مستخدمین را از طریق واحد مربوط به آنان اعلام نمایند.

ج)ذخیره مرخصی استحقاقی
مقررات مربوط به ذخیره مرخصی استحقاقی به شرح زیر می باشد:
1)در صورت قطع مرخصی استحقاقی در حال استفاده از طرف دستگاه، مدت مرخصی لغو
شده ذخیره می گردد.
2)مرخصی استحقاقی خاص که مستخدمینی که در حال استفاده بوده ولی به علت
بیماری از مرخصی استعلاجی استفاده می نمایند، ذخیره می گردد.
3)بر اساس تبصره ماده هشت(8)قانون حمایت از آزادگان(اسرای آزاد شده)بعد از
ورود به کشور مصوب13/9/1368 مجلس شورای اسلامی، کلیه مرخصیهای استحقاقی
سالیانه آزادگان به نسبت مدت اسارت آنان ذخیره می شود و در صورت تمایل و
درخواست فرد آزاده، معادل حقوق و مزایای مدت مذکور به وی پرداخت می گردد.
4)مانده مرخصی مستخدمینی که به عللی در طول سال به میزان کمتر از 30 روز از
تعطیلات فصلی استفاده نمایند تا 30 روز ذخیره می شود.
5)به موجب مفاد تصویب نامه 19990/ت228 مورخ 29/3/68 هیات وزیران، مرخصی
استحقاقی استفاده نشده مقامات موضوع ماده 32 قانون استخدام کشوری و تبصره 2
ماده یک قانون نظام هماهنگ پرداخت کارکنان دولت مصوب سال 1370 مجلس شورای
اسلامی و مقاماتی که طبق قوانین و مقررات مربوط، کمتر شناخته شده اند در
مدت تصدی مقامات مذکور،کلاً قابل ذخیره شدن می‌باشد.
6)افرادی که به موجب ماده 67 قانون استخدام کشوری مجدداً استخدام می شوند می
توانند از مرخصی ذخیره قبلی استفاده نمایند.
7)مرخصی استحقاقی کارکنان غیر رسمی دستگاههای دولتی که طبق مقررات مربوط حق
استفاده از مرخصی استحقاقی را داشته و این مرخصی را طبق همان مقررات ذخیره
شده باشد، پس از تبدیل وضعیت مستخدم با رعایت سایر مقررات مربوط قابل
استفاده است.

د)شرایطی که مرخصی استحقاقی به مستخدم تعلق نخواهد گرفت
1)مازاد بر چهار ماه مرخصی استعلاجی در دوازده ماه متوالی خدمت بر اساس
تصویب نامه شماره 23553/ ت 15888 هـ مورخ 20/3/1375 هیات وزیران معذوریت
بانوان باردار که وضع حمل آنان دوقلو به بالا باشد مشمول محدودیت چهار ماه
مذکور نمی باشد.
2)دوران مرخصی بدون حقوق
3)دوران آمادگی به خدمت
4)برکناری از خدمت
5)انفصال
6)خدمت زیر پرچم
7)غیبت غیر موجه

هـ)موارد و شرایط استفاده از مرخصی ذخیره شده
1)حداکثر مدتی که مستخدم در یک سال تقویمی با موافقت دستگاه مربوط می تواند
از مرخصی همان سال و مرخصی استحقاقی ذخیره شده استفاده نمایند از چهار ماه
در یک سال تجاوز نخواهد کرد.
2)دستگاه مکلف است با تقاضای مرخصی استحقاقی استفاده نشده مستخدمین در
هنگام بازنشستگی تا حداکثر مدت چهار ماه با رعایت سایر مقررات مربوط موافقت
نماید.
3)دستگاه مکلف است با مرخصی استحقاقی ذخیره شده مستخدمینی که به سن 65
سالگی رسیده و بازنشسته می شوند(مستخدمین موضوع ماده 77 قانون استخدام
کشوری)موافقت نماید مشروط بر آنکه مستخدم مذکور قبل از سن 65 سالگی درخواست
مرخصی کرده باشد.
توضیح محدودیت بند یک شامل مستخدمین موضوع بندهای 2 و3 نخواهد بود حفظ پست
سازمانی در هیچ یک از موارد فوق لزامی نیست.

و) حقوق و مزایای مستخدم در زمان مرخصی استحقاقی
1)حقوق (حقوق مبنا+افزایش سنواتی)
2)فوق العاده شغل- فوق العاده جذب یا خاص موضوع مواد 4 و 6 قانون نظام
هماهنگ پرداخت
3)فوق العاده های بندهای(ب، پ، ت، چ، ج، ح، خ، د)ماده 39 قانون استخدام کشوری
ز)مواردی که می توان مرخصی استحقاقی یا ذخیره شده را بازخرید نمود
1)مرخصی استحقاقی موضوع ماده 2 قانون جذب نیروی به مناطق محروم...مصوب
7/12/1367 مجلس شورای اسلامی
2)مرخصی استحقاقی سالیانه آزادگان که نسبت به مدت اسارت ذخیره شده باشد
(تبصره ماده 8 قانون حمایت از آزادگان بعد از ورود به کشور مصوب 13/9/1368
مجلس شورای اسلامی)
3)مرخصی استحقاقی استفاده نشده مستخدمینی که بر اساس مفاد ماده 20 قانون
استخدام کشوری و ماده 8 مقررات استخدامی شرکتهای دولتی به خدمت آزمایشی
آنان خاتمه داده می‌شود.(موضوع تبصره ذیل مواد مذکور)
4)حقوق ایام مرخصی استحقاقی ذخیره شده مستخدمینی که بازخرید خدمت می شوند.
5)در اجرای تبصره 2 ماده 9 قانون رسیدگی بر تخلفات اداری مصوب 7/9/1372
مجلس شورای اسلامی حقوق و مزایای مرخصی استحقاقی استفاده نشده کارمندانی که
در گذشته در اجرای مقررات قانون از دستگاه دولتی متبوع خود اخراج گردیده
اند، قابل پرداخت است.
6)بر اساس تبصره ماده 3 قانون نحوه تعدیل نیروی انسانی دستگاههای دولتی
مصوب 27/10/1366 مجلس شورای اسلامی، مستخدمین رسمی می توانند هنگام
بازنشستگی حقوق و فوق العاده های مربوط به ایام مرخصی استحقاقی استفاده
نشده خود را مطالبه یا تقاضا نمایند در احتساب سابقه خدمت جهت تعیین حقوق
بازنشستگی یا از کار افتادگی به جمع خدمت رسمی وی اضافه شود و در صورتی که
مستخدم رسمی فوت شود و استحقاق مرخصی داشته باشد تمام حقوق و فوق العاده
های مربوط بابت مرخصی استحقاقی به وراث قانونی وی پرداخت خواهد شد.

*استعلاجی*

در اجرای ماده 48 قانون استخدام کشوری و ماده 25 مقررات استخدامی شرکتهای
دولتی، مستخدم رسمی یا ثابت در صورت ابتلاء به بیماریهایی که مانع از انجام
خدمت وی باشد می‌تواند از مرخصی استعلاجی استفاده نماید لیکن نحوه و مدت و
حقوق و مزایای کارکنان حسب زمان استفاده از این مرخصی متفاوت است که در هر
مورد توضیحات لازم به شرح زیر ارایه می گردد.
الف)نحوه و شرایط استفاده
بر اساس مفاد آیین نامه مربوط، هرگاه مستخدم شاغل بیمار شود و آن بیماری
مانع از انجام خدمت او باشد مکلف است مراتب را در کوتاهترین زمان ممکن به
اداره متبوع اطلاع دهد و در موارد کمتر از ده روز مستخدم می بایست در اولین
روز حضور در محل کار گواهی پزشک را به واحد محل خدمت ارایه دهد. در صورتی
که مدت بیماری ده روز و بیشتر باشد مستخدم مکلف است گواهی مربوط را در
پایان روز دهم برای رئیس یا معاون واحد متبوع ارسال دارد تا از آن طریق به
کارگزینی یا امور اداری ارجاع داده شود.پس از تایید گواهی توسط پزشک معتمد
حکم مرخصی صادر خواهد شد، در صورت اعتراض مستخدم به نظر دستگاه ذیربط موضوع
به کمیسیون پزشکی رسمی مربوط ارجاع داده خواهد شد که در این صورت نظر
کمیسیون قطعی و لازم الاجرا است.صحت گواهی مربوط به بیماریهای مستخدم که در
خارج از کشور صادر می شود باید به تایید سفارتخانه یا کنسولگری از لحاظ صحت
صدور کافی است و از لحاظ سایر موراد به تایید پزشک معتمد خواهد رسید. در
صورت عدم تایید پزشک معتمد نظر کمیسیون پزشکی ملاک عمل قرار خواهد گرفت.
1)حداکثر مدت مرخصی استعلاجی قابل استفاده بر اساس مواد 48 قانون استخدام
کشوری و 25 مقررات استخدامی شرکتهای دولتی 4 ماه می باشد.
2)بر اساس ماده 14 قانون برقراری حقوق وظیفه از کارافتادگی و وظیفه عائله
تحت تکفل جانبازان و شهدای انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی مصوب 25/11/1361
مجلس شورای اسلامی مرخصی استعلاجی رزمندگان مشمول محدودیت فوق نمی باشد،
ضمناً ماده 19 قانون تسهیلات استخدامی و اجتماعی جانبازان انقلاب اسلامی در
صورت تایید کمیسیون پزشکی بنیاد محدودیت مذکور را برای جانبازان نیز منتفی
نموده است.
3)به موجب ماده 3 قانون ترویج تغذیه با شیر مادر و حمایت از مادران در
دوران شیردهی مصوب 22/9/1374 مجلس شورای اسلامی مرخصی استعلاجی زایمان تا 3
فرزند برای مادرانی که فرزند خود را شیر می دهند 4 ماه می باشد.
4)بر اساس مفاد ماده 26 آیین نامه مرخصیها، بانوان باردار بریا هر بار وضع
حمل تا سه فرزند 3 ماه، بریا فرزند چهارم به بعد 2 ماه، بریا وضع حمل دوقلو
4 ماه و برای وضع حمل دوقلو به بالا یک سال معذوریت (مرخصی استعلاجی) می
توانند استفاده نمایند.این مرخصی جز مرخصی استعلاجی مستخدم محسوب می شود و
تاریخ شروع آن با پزشک معالج مستخدم است.
ب)حقوق و مزایای مستخدمین در زمان استعلاجی تا 4 ماه
بر اساس مفاد ماده 27 آیین نامه اجرایی مرخصیها و اصلاحات این ماده که موجب
تصویب نامه شماره 22553/ت 15888 هـ مورخ 20/3/1375 هیات وزیران اعلام شده
است، حقوق و مزایای قابل پرداخت به مستخدمین در طول مرخصی استعلاجی به شرح
زیر است:
الف-حقوق(حقوق مبنا+افزایش سنواتی)
ب-فوق العاده شغل + فوق العاده جذب یا خاص، موضوع مواد 4و6قانون نظام
هماهنگ پرداخت کارکنان دولت.
پ-فوق العاده های بندهای(ب، پ، ت، ج، چ، ح، خ،د)ماده 39 قانون استخدام کشوری
2)حقوق و مزایای مرخصی استعلاجی مازاد بر 4 ماه
بر اساس تبصره ماده 48 قانون استخدام کشوری و تبصره ماده 25 مقررات
استخدامی شرکتهای دولتی چنانچه مستخدم به بیماری صعب العلاج مبتلا باشد می
تواند از مرخصی استعلاجی بیشتر از چهار ماه با رعایت شرایط زیر استفاده نماید.
نایید ابتلا مستخدم به بیماری صعب العلاج توسط کمیسیون پزشکی تعیین مدت
معذوریت از سوی کمیسیون مزبور ، حداکثر مدت این مرخصی در هر نوبت شش ماه
است قابل تمدید می باشد.
بر اساس مفاد ماده 27 اصلاحیه آیین نامه مرخصیها، موضوع تصویب نامه شماره
23553/ ت 15888 مورخ 20/3/1374 هیات وزیران به مستخدمینی که از مرخصی صعب
العلاج استفاده می نمایند تا یک سال تمام حقوق و فوق العاده های مذکور در
فوق پرداخت می گردد و پس از آن تا هنگامی که مشمول ماده 79 قانون استخدام
کشوری قرار گیرد فقط حقوق(حقوق مبنا-افزایش سنواتی)پرداخت می گردد.
*توضیح:کلیه سوابق مربوط به مرخصی استعلاجی در سنوات بازنشستگی محاسبه می
شود ولی حفظ پست سازمانی در هیچ یک از موارد الزامی نیست.

*مرخصی بدون حقوق*
 

به استناد ماده 49 قانون استخدام کشوری و ماده 26 قانون مقررات استخدامی
شرکتهای دولتی مستخدمین رسمی و ثابت می توانند از مرخصی بدون حقوق استفاده
نمایند.
اعطای مرخصی بدون حقوق اعم از نیاز شخصی یا ادامه تحصیل با ضرورتهای اداری
منوط به درخواست رسمی مستخدم با ذکر علت و مدت می باشد و از طریق واحد
مربوط به مقام مجاز که اختیار تصمیم گیری در این مورد را دارد ارایه می
شود.در صورت موافقت مقام ذیربط حکم مرخصی بدون حقوق صادر می گردد.
شرایط اعطای مرخصی بدون حقوق:
1)مستخدم استحقاق مرخصی نداشته باشد
2) نیاز مستخدم به مرخصی محرز گردد.
3) مستخدم قصد ادامه تحصیل داشته باشد در ان خصوص ارایه مدارک ضروری است.
4) مستخدم ناگزیر باشد به اتفاق همسرش به خارج از محل خدمت خود مسافرت کند.
5) مستخدم پس از استفاده از چهار ماه مرخصی استعلاجی سالانه به سبب ادامه
همان بیماری یا ابتلاء به بیماری دیگر قادر به خدمت نباشد و بیماری دوم صعب
العلاج تشخیص داده نشود در صورت تایید مراتب توسط پزشک معتمد موافقت با
مرخصی الزامی است.
6) اعطای مرخصی بدون حقوق به مستخدم آزمایشی با ارایه مدارک مثبته با تشخیص
موسسه محل خدمت تا حداکثر دو ماه متوالی در طول خدمت آزمایشی مجاز است.

مدت و نوع مرخصی بدون حقوق
1)حداکثر 3 سال به لحاظ نیاز شخصی
2)تا حداکثر 5 سال برای ادامه تحصیلات عالی تخصصی در رشته شغلی مربوط به
شغل مستخدم
3) حداکثر 5 سال برای کسانی که در مشاغل دبیری و آموزگاری خدمت می کنند و
فاقد لیسانس می باشند.
4) حداکثر6 سال در مورد مستخدمینی که همسر آنان در مشاغل حساس دولتی در
داخل کشور خدمت می نمایند و به تبعیت از محل کار همسر، تشخیص این مشاغل به
عهده سازمان امور اداری و استخدامی کشور است.
5) حداکثر 6 سال در خصوص مستخدمینی که همسر آنان به ماموریت خارج از کشور
اعزام می‌شود موضوع قانون اعطای مرخصی بدون حقوق مستخدمین رسمی یا ثابت که
همسر آنان به ماموریت ثابت خارج از کشور اعزام می شوند مصوب 1/9/1366 مجلس
شورای اسلامی.
مستخدمینی که در حال مرخصی بدون حقوق می باشند می توانند از کمک هزینه های
موضوع ماده 3 قانون پرداخت پاداش پایان خدمت و بخشی از ضروری به کارکنان
دولت مصوب 26/2/1375 مجلس شورای اسلامی استفاده نمایند.